Pomaklar, tarih boyunca Balkan coğrafyasında farklı bölgelerde yaşamış topluluklardan biridir. Osmanlı kaynaklarında XIX. yüzyıldan itibaren adı geçen Pomakların kökeniyle ilgili çeşitli görüşler bulunsa da, özellikle dil ve kültürel yapıları üzerine tartışmalar günümüzde de sürmektedir.
Pomakların Kökeni
Pomakların kökeni hakkında farklı iddialar ortaya atılmıştır. Konuştukları Slav dillerine yakın lehçeler sebebiyle Bulgar veya Rum kökenli oldukları, hatta İslamlaşmış Sırplar oldukları öne sürülmüştür. Ancak bazı tarihçilere göre Pomaklar, XI. yüzyılda Kafkasya ve Orta Asya'dan Balkanlara göç eden Kuman Türklerinin torunlarıdır. Zamanla Slav topluluklarıyla iç içe yaşayan bu gruplar, kendi dillerini büyük ölçüde kaybetmiş fakat kültürlerini ve geleneklerini korumayı başarmışlardır.
XIV. yüzyıldan itibaren Balkanlarda Türklerin etkisinin artmasıyla birlikte Pomakların önemli bir kısmı İslamiyet'i benimsemiştir.
Nerelerde Yaşarlar?
Pomaklar, tarihsel süreçte Meriç ovası, Karasu ve Arda nehirlerinin çevresindeki yayla ve ovalarda yoğun olarak yaşamıştır. Bulgaristan'ın kuzeyinde Teteven, Plevne, Lofça gibi şehirlerde ayrıca Orta Bulgaristan, Selanik, Kosova, Manastır ve Filibe gibi bölgelerde de yerleşmişlerdir.
1880 yılında yapılan istatistiklere göre Pomak nüfusu yaklaşık 400 bin olarak kaydedilmiştir. 1931 yılı itibarıyla Bulgaristan'da 200 binin üzerinde, Batı Trakya ve Makedonya dağlık bölgelerinde ise yine 200 bine yakın Pomak bulunduğu tahmin edilmektedir.
Pomakların Dili
Pomakların konuştukları dil, büyük ölçüde Slav dillerinden etkilenmiştir. Ana dilleri Bulgarcanın bir lehçesi olan Pomakçadır. Bunun yanında tarihsel temaslar nedeniyle Ukrayna Slavcası, Kıpçak Türkçesi ve Oğuz Türkçesi unsurları da dillerine yansımıştır. Ayrıca Müslüman olmaları sebebiyle Arapçadan da kelime geçişleri olmuştur.
Dil yapılarındaki yoğun Slavca kelime oranı, Pomakların kökenine dair tartışmalara yol açsa da tarihsel belgeler onların Türk boylarıyla da bağlantılı olduğunu göstermektedir.
Kültürel Yapı ve Önemi
Pomaklar, tarih boyunca Balkanların kültürel çeşitliliğine katkıda bulunmuş, özellikle Osmanlı döneminde Müslüman bir topluluk olarak öne çıkmışlardır. Günümüzde de hem kültürel hem de dini kimliklerini büyük ölçüde korumaya devam etmektedirler.